IBIKORWA REMEZO
Mu iterambere ry’ubukungu, Akarere ka Gisagara kitaye cyane ku bikorwa remezo. Imihanda yarahanzwe iranatunganywa byoroshya kugeza umusaruro ku isoko binagabanya igiciro cy’urugendo. Amashanyarazi n’amazi meza byegerezwa abaturage, imirimo idashingiye ku buhinzi iriyongera n’imibereho myiza y’abaturage irazamuka.
2.1.Imihanda
Mu mwaka wa 2006 na mbere yawo, imihanda yari ikibazo gikomeye mu Karere ka Gisagara. Imihanda yahuzaga Gisagara n’utundi turere n’imihanda yahuza Imirenge yari mibi cyane, kuyigendamo bigoye ariko mu gihe cy’imvura bikagora kurushaho.
Kugira ngo iterambere ry’Akarere ka Gisagara rishoboke, hihutiwe gukora imihanda kugira ngo mu Karere hose hashobore kugendwa. Hifashishijwe uburyo bunyuranye burimo TIG, Umuganda rusange, VUP, Rwiyemezamirimo n’ubundi.
Ibyo byatanze umusaruro ushimishije ku buryo ubu 2015 imihanda ihuza Akarere n’utundi Turere n’ihuza Imirenge ari myiza cyane, iragendwa no mu gihe cy’imvura kandi gutunganya imihanda ni igikorwa gihoraho ni n’intego ikomeza mu Karere ka Gisagara.
INSER: AMAFOTO Y’IMIHANDA
2.1.1. Ubwoko bw’imihanda n’uburebure bwayo
Imihanda yose yo mu Karere ka Gisagara, ni imihanda y’igitaka. Nubwo bimeze bityo, imihanda yose ihuza Akarere n’utundi Turere n’ihuza Imirenge yose ni nyabagendwa kandi imeze neza. Iyo mihanda irimo amoko atatu:
Ø Umuhanda wo ku rwego rw’Igihugu “National road”: Ni umuhanda wa km 68 uhuza u Rwanda n’u Burundi uvuye Akanyaru bas (Umurenge wa Nyanza)-Umurenge wa Gikonko.
Ø Imihanda y’Akarere yo ku rwego rwa mbere “District roads class I”: Ni imihanda ya km 121.7 ihuza Akarere ka Gisagara n’Uturere duturanye; Huye, Nyanza na Nyaruguru
Ø Imihanda y’Akarere yo ku rwego rwa kabiri “District roads class II”: Ni imihanda ya km 232 ihuza Imirenge y’Akarere ka Gisagara.
Imihanda yatunganyijwe kuva 2006 -2015
Imbonerahamwe ya 13: Imihanda yahanzwe/yatunganyijwe n’uburebure bwayo
No | Imihanda | Uburebure (km) | Umwaka | Uburyo bwakoreshejwe |
1 | Muganza-Remera | 3 | 2008 | TIG |
2 | Cyamukuza-Rwasave-Huye | 13 | 2007 na 2013/14 | Rwiyemezamirimo |
3 | Gikonko-Save | 14 | 2010 na 2015 | TIG/ Rwiyemezamirimo |
4 | Mukindo-Mugombwa-Kansi-Kibirizi-Huye | 33 | 2010 na 2015 | Rwiyemezamirimo |
5 | Kibirizi-Kansi | 6 | 2008 | TIG |
6 | Kansi-Kigembe-Nyaruteja- Akanyaru bas | 25 | 2008 | TIG |
7 | Save-Musha-Mamba-Akanyaru | 43 | 2010 na 2015 | TIG/Rwiyemezamirimo |
8 | Gishubi-Nyagahuru | 28 | 2009 | VUP |
9 | Kirarambogo-Nyabitare | 14 | 2009 | VUP |
10 | Gishubi-Gabiro | 2 | 2009 | VUP |
11 | Gishubi-Nyeranzi | 2.5 | 2009 | VUP |
12 | Gikore-Kansi | 12 | 2010 | TIG |
13 | Kigembe-Agatovu | 5 | 2012 | VUP |
14 | Nyanza-Rubona -Gikore | 5.7 | 2010 | TIG |
15 | Ruhuha-Gatongo | 5 | 2010 | TIG |
16 | Ndora-Muganza-Mugombwa | 14 | 2007 na 2014 | TIG |
17 | Ndora-Gishubi | 8 | 2009 | TIG/VUP |
18 | Kibirizi-Mugombwa | 17 | 2014/2015 | Rwiyemezamirimo |
19 | Cyamukuza-Giseke-Save | ? | 2009 | TIG |
20 | Ndora-Musha-Gikonko | 23 | 2011/12 | TIG |
21 | Nyaruteja-Migina | 3.5 | 2008 | TIG |
22 | Nyaruteja-Nyaruguru | 4 | 2009 | TIG |
23 | Rwanza-Cyezuburo-Huye | 2 | 2014 | Rwiyemezamirimo |
2.1.3. Amateme
Gukora imihanda bijyana no gukora amateme, ariko hari n’ubwo amateme akorwa atari uko imihanda yakozwe ahubwo hari ayasenyutse cyangwa ay’ibiti asimbuzwa ay’ibikoresho biramba. Amateme y’ingenzi yakozwe ni agaragara mu mbonerahamwe ikurikira:
Imbonerahamwe ya 14: Amateme yubatswe mu Karere ka Gisagara
No | Izina | Umurenge | Umwaka |
1 | Giseke | Ndora-Save | 2008 |
2 | Nyange | Kansi | 2007 |
3 | Senyange | Nyanza | 2007 |
4 | Musa | Nyanza | 2007 |
5 | Rwabisemanyi | Kigembe-Nyaruguru | 2008 |
6 | Mukuge | Nyaruteja-Nyaruguru | 2007 |
7 | Urukingu | Nyanza | 2007 |
8 | Duwani 1 | Kibirizi | 2009 |
9 | Duwani 2 | Kibirizi | 2010 |
10 | Nyiramageni | Gikonko-Mamba | 2010 na 2015 |
11 | Ngiryi | Ndora-Musha | 2008 |
12 | Nyeranzi-Gabiro | Gishubi | 2009 |
13 | Gasenyi | Gishubi-Ndora | 2009 |
14 | Gatongo I | Kigembe | 2009 |
15 | Gatongo II | Kigembe | 2009 |
16 | Nkomane I | Kigembe | 2009 |
17 | Nkomane II | Kigembe | 2009 |
18 | Migina | Kigembe | 2008 |
19 | Cyezuburo | Save-Huye | 2014 |
19 | Amateme 16 (Umuhanda Mugombwa-Mukindo) | Mugombwa-Mukindo | 2006/7 na 2010 |
2.2.Imiyoboro y’amazi meza
Nk’Akarere gaherereye mu gice cy’amayaga, amazi meza yahoze ari ingume mu Karere ka Gisagara. Abaturage bavomaga mu mibande , ku makano, mu nzuzi n’imigezi. Mu rwego rwo kwita ku mibereho myiza y’abaturage b’Akarere ka Gisagara, amazi meza yegerejwe abaturage. Hubatswe imiyoboro y’amazi mishya hanasanwa iyari ishaje bituma ijanisha ry’abaturage begereye amazi meza ryiyongera buri mwaka. Abaturage begerejwe amazi meza bageze kuri 76.4% mu mwaka wa 2015 aho bari kuri 65% mu mwaka wa 2010 nk’uko bigaragara mu mbonerahamwe ikurikira.
Imbonerahamwe ya 15: Ijanisha ry’abaturage begerejwe amazi
Umwaka | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011/2012 | 2012/2013 | 2013/2014 | 2014/2015 |
Abaturage begerejwe amazi meza (%) |
|
| 65 | 68 | 73 | 75.6 | 76.4 |
Imbonerahamwe ya 16: Imiyoboro y’amazi yubatswe cyangwa yasanwe
Mu Karere ka Gisagara hari imiyoboro y’amazi 24 ifite uburebure bwa km 349.55; yubatswe inavugururwa mu bihe bitandukanye nkuko bigaragara mu mbonerahamwe ikurikira.
No | Amazina | Uburebure (km) | Igihe wubakiwe | Igihe wasaniwe | Imirenge ugaburira |
1 | Nyakagezi | 22.793 | 2000 | 2011 | Gikonko, Musha |
2 | Mayaga Sud | 75 | 1981 | 2007 | Gikonko, Musha, Mamba, Save |
3 | Cyumba-Rwagica | 24.420 | 1975 | 2011 | Muganza, Gishubi |
4 | Nyagahuru-Rwakayeye | 16.726 | 1987 | 2011 | Muganza, Gishubi |
5 | Rwimpyisi | 18.777 | 2013 | - | Kigembe, Kansi |
6 | Kansi | 13.17 | 2011 | - | Kansi |
7 | Rwabahinda-Nyange | 13 | 2005 | - | Kansi, Kibirizi |
8 | Gikore | 4.744 | 2011 | - | Kansi |
9 | Kibilizi-Kansi | 17 | 2001 | 2007 | Kibirizi, Kansi |
10 | Agaseke | 30.9 | 2008 | - | Kibirizi, Ndora |
11 | Akabilira | 20 | 2006 | 2015 | Ndora |
12 | Murambi-Save | 20 | 2006 | - | Save, Kibirizi |
13 | AEP des Frères Mariste* | 2 | 1959 | 1996 | Save |
14 | Nyabuhoro | 38 | 2008 | - | Save, Musha |
15 | Agatare | 10.882 | 2011 | - | Musha |
16 | Urwongorwe | 8.648 | 1987 | 2011 | Mugombwa |
17 | Karuhenga* | 1.5 | 1988 | 2003 | Mugombwa |
18 | AEP Mugombwa | 4 | 2013/15 | - | Mugombwa |
19 | Kabasaga | 5.325 | 1983 | 2011 | Mukindo |
20 | Musasa | 1.548 | 1982 | 2011 | Mukindo |
21 | Nyampinja | 3.222 | 1986 | 2011 | Mukindo |
22 | Buhoro | 1.900 | 2010 | - | Mukindo |
23 | Kabilira-Gishubi | 2013 | - | Ndora,Gishubi | |
24 | AEP Rukoko-Gisunzu | 10.600 | 2015 | - | Nyanza |
Imiyoboro myinshi yubatswe/yasanwe nyuma ya 2006. Yaba iyubatswe/iyasanwe kera n’ iyubatswe/iyasanwe vuba, yose yatumye umubare w’abaturage begerejwe amazi meza wiyongera. Mu miyoboro yubatswe ikanasanwa kera twavugamo nk’umuyoboro wa AEP des Frères Mariste w’I Save wubatswe mu mwaka 1959 ugasanwa mu mwaka wa 1996 n’umuyoboro wa Karuhenga i Mugombwa wubatswe mu mwaka 1988 ugasanwa mu mwaka wa 2003.
.Amashanyarazi
Mu mwaka wa 2006, umuriro w’amashanyarazi wari mu Mirenge 2 gusa (Gikonko na Save), nabwo ugarukira ku bigo bya Leta n’iby’amadini na centre ya Gikonko gusa. Kugeza mu mwaka 2015, Imirenge 12 kuri 13 yagejejwemo umuriro w’amashanyarazi.
Mu rwego rwo kwegereza amashanyarazi abaturage, hihutiwe igikorwa cyo kubaka imiyoboro migari y’amashanyarazi igera mu Mirenge, gahunda yo kuwukwirakwiza mu baturage igenda ikorwa buhoro buhoro. Imiyoboro yubatswe yongereye umubare w’ingo zifite umuriro w’amashanyarazi, uva kuri 2% muri 2012 (Ibarura rusange rya 2012) ugera kuri 11.85% (ingo 9156) mu mwaka wa 2015 (Raporo y’Imihigo 2014/2015).
Mu Karere ka Gisagara hari imiyoboro y’amashanyarazi ikurikira:
No | Umuyoboro | Uburebure (km) | Igihe wubakiwe | Icyongerwaho |
1 | Mugogwe-Gikonko | 12 | 1984 | Wakwirakwijwe mu midugudu nyuma ya 2006 |
2 | Save-Kibilizi | 15 | 2007 | |
3 | Duwani-Ndora | 10 | 2010 | |
4 | Gikonko-Musha-Mamba | 15 | 2012 | |
5 | Ndora-Gishubi | 6 | 2013 | |
6 | Kibilizi-Kansi-Kigembe-Nyanza | 32 | 2014 | |
7 | Ndora-Muganza-Mugombwa | 12 | 2015 |
Kuri iyo miyoboro migari hiyongereyeho ikwirakwiza (extensions) mu Mirenge ya Gikonko, Ndora, Kibilizi, Musha, Save, Kansi, Kigembe, Nyanza, Mamba, Mugombwa na Muganza. Ibi byongereye imirimo idashingiye ku buhinzi, amasaha y’akazi ariyongera, inganda nto eshatu zitunganya umusaruro w’ibigori zirubakwa, umutekano urabungwabungwa n’ibindi.
Akarere karateganya kubaka umuyoboro w’amashanyarazi wa Mamba-Gishubi-Muganza-Mugombwa-Mukindo muri 2015/16. Gahunda yo gukomeza gukwirakwiza amashanyarazi ku mu midugudu irakomeje.
Mu rwego rwo kunoza imiturire, kwita ku mutekano no kongera amasaha yo gukora, mu mijyi ya Ndora na Save hubatswe amatara yo ku muhanda (public lighting) amurika nijoro.
Umuyoboro mugari w’amashanyarazi Kibirizi-Nyanza n’amatara yo ku muhanda i Save